Για μια ψυχική υγεία που μοιράζεται
«Ξέρουμε αν ο/η διπλανός/ή μας έχει θυρεοειδή, αλλά όχι αν έχει κατάθλιψη». Αυτή η φράση της Ευτυχίας Γιακουμή συνοψίζει μια αλήθεια: η ψυχική υγεία συνεχίζει να κουβαλά στίγμα. Στην επαρχία ίσως λίγο παραπάνω· όμως τα social δεν αρκούν για να το διαλύσουν.
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας και τη συζήτηση που είχα με τις ψυχολόγους Στέλλα Σπύρου και Ευτυχία Γιακουμή, καταθέτω εδώ όσα συναντιούνται βαθιά με τη φιλοσοφία του «Κάτι για μένα».
Το πρώτο βήμα είναι να πούμε το αυτονόητο με θάρρος: καθεμιά/καθένας μας κουβαλά δυσκολίες και ιστορίες. Όταν τα μοιραζόμαστε με ασφάλεια, μειώνεται το βάρος, αυξάνεται η σύνδεση.
Η Στέλλα Σπύρου επιμένει και στις οικογένειες: για χρόνια απομόνωναν, έκρυβαν, προσπαθούσαν να «καλύψουν». Σήμερα, στις ομάδες της κλινικής, όταν οικογένειες καλούνται να μιλήσουν, «βγαίνουν» θέματα — κι αυτό, από μόνο του, είναι πρόοδος. Η εξωστρέφεια δεν είναι έκθεση· είναι φροντίδα.
Όταν «νοσεί» η οικογένεια: η επικοινωνία ως θεραπεία
Μετά την πανδημία, οι δύο ψυχολόγοι βλέπουν αύξηση οικογενειών που ζητούν βοήθεια για επικοινωνία: αγχώδης–καταθλιπτική συμπτωματολογία, επιθετικότητα μεταξύ ζευγαριών και προς τα παιδιά, εισαγγελικές παρεμβάσεις για ενδοοικογενειακή διαμεσολάβηση. Η πρώτη ανάγκη; «Να μοιραστούν τα συναισθήματά τους — και πριν από αυτό, να τα αναγνωρίσουν», λέει η Σπύρου. Πόσο συχνά, για παράδειγμα, ένα «λάθος» που δεν λέγεται, μια απώλεια δουλειάς που δεν ομολογείται, γίνεται άγχος που κλείνει όλο το σπίτι;
Στο «Κάτι για μένα» δουλεύουμε χρόνια αυτό που λέει η Γιακουμή: η σωματική και η ψυχική υγεία είναι δύο κρίκοι της ίδιας αλυσίδας. Γι’ αυτό η ενσώματη προσέγγιση (body moving, αναπνοή, ρυθμός) δεν είναι «έξτρα». Είναι γλώσσα φροντίδας. Στις συνεδρίες και στις κοινότητές μας, το σώμα δεν είναι θεατής· είναι οδηγός.
Η ταχύτητα που μας «ξερίζωσε» το νόημα
Ζούμε γρήγορα. Πολύ. Το επάγγελμα, η τεχνολογία, οι απαιτήσεις. Στέλνουμε 200 μηνύματα σε τρία λεπτά — κι όμως «δεν υπάρχει νόημα». Κλέβοντας τον πρωινό καφέ της επαφής με… ειδοποιήσεις, ξεκινάμε τη μέρα με άγχος πριν κάνουμε μια ανάσα. Η Γιακουμή το θέτει καθαρά: όταν κυριαρχεί η βιασύνη, φεύγει το νόημα. Και μαζί του, η ποιότητα σχέσης με εμάς και τους άλλους.
Η δική μας απάντηση στο «Κάτι για μένα» είναι μικρά, ρεαλιστικά τελετουργικά βραδύτητας: ένα «καφέ πριν το κινητό», ένα πεντάλεπτο αναπνοής πριν την πρώτη απάντηση, ένα «λέω αυτό που νιώθω στο πρόσωπο, όχι στο feed». Η βραδύτητα δεν είναι πολυτέλεια — είναι δεξιότητα ανθεκτικότητας.
Μετά τον COVID: επιθετικότητα, ανασφάλεια, απόσταση
Οι δύο ψυχολόγοι μιλούν για συλλογικό τραύμα: παρορμητικές και βίαιες συμπεριφορές, δυσκολία εμπιστοσύνης, απώλεια του προσωπικού αγγίγματος. «Βλέπουμε το πρώτο τσουνάμι μετά τη θύελλα· είναι νωρίς», λέει η Γιακουμή. Στο «Κάτι για μένα» το βλέπουμε στις ιστορίες σας: τα σώματα θυμούνται ό,τι τα μυαλά βιάστηκαν να ξεχάσουν. Χρειάζεται τόλμη να παραδεχτούμε ότι δεν «επιστρέψαμε» ακόμα. Και χρειάζεται σχέδιο για να χτίσουμε ξανά.
Από το «να αντέχω» στο «να μετουσιώνω»: τι σημαίνει ψυχική ανθεκτικότητα
Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν είναι κουμπί on–off. Είναι διαδικασία — «την καλλιεργώ καθώς διαχειρίζομαι τις δυσκολίες μου και προχωρώ», λέει η Γιακουμή. Πρακτικά, τι σημαίνει;
Αναγνώριση: να βλέπω τι μου συμβαίνει (όχι τι «πρέπει» να νιώθω).
Προσωπική ευθύνη: όχι αυτομομφή, αλλά ενεργή φροντίδα (ζητώ βοήθεια, ρυθμίζω ρυθμούς, στηρίζω τη ρουτίνα μου).
Μικροστόχοι: λίγοι, καθαροί στόχοι μέσα στη μέρα για να μένω ενεργή/ός.
Κίνηση και σχέσεις που τρέφουν: πρακτική, συναισθηματική, πνευματική στήριξη — και χαρά. Η ευγνωμοσύνη, η ελπίδα και η αισιοδοξία ενισχύουν την ανθεκτικότητα.
Στις ομάδες μας συχνά ρωτάμε όπως στο κέντρο αποκατάστασης που περιγράφει η Γιακουμή:
«Τι μήνυμα σού δίνει αυτό για σένα;» και «Τι θα αλλάξει από εδώ και πέρα, πέρα από την αγωγή;». Η ουσία βρίσκεται σε αυτό το «πέρα».
Από τα social στο βλέμμα: να ξαναμάθουμε να μιλάμε
Μια εικόνα–καμπανάκι που έφερε η Σπύρου: οικογένειες που για να εκφράσουν συναίσθημα δείχνουν οθόνες — «δες τι ανέβασα για να καταλάβεις πώς νιώθω». Η πρότασή της είναι τόσο απλή όσο και ριζοσπαστική: «Αφήστε τα κινητά στην άκρη και πείτε το». Στο «Κάτι για μένα» εκπαιδευόμαστε σε ευθύ λόγο με τρυφερότητα: λέω αυτό που χρειάζομαι, ακούω αυτό που πονά, χωρίς να σβήνω τον εαυτό μου ή τον άλλο.
«Ειρήνη, παρακαλώ»: το σώμα ως σύμμαχος στη φροντίδα
Η εκδήλωση της Ψυχιατρικής Κλινικής με τίτλο «Ειρήνη, παρακαλώ» συνεχίζει το καλοκαιρινό ΕΛΕΛΕΥ και φέρνει τη συζήτηση, την ανταλλαγή και το body moving στο κέντρο. Αυτό είναι ακριβώς το σημείο συνάντησης με τη δική μας δουλειά: η ειρήνη δεν είναι παθητικότητα· είναι ενσώματη δεξιότητα. Μαθαίνεται, καλλιεργείται, ενσωματώνεται.
